bursztyn cenny jak złoto, opowieść o szlaku bursztynowym dla dzieci

   Było to dawno, dawno temu, w czasach, gdy na brzegu naszego morza, błyszczały w słońcu duże kawałki bursztynu. Wiele setek mil od Bałtyku, w pobliżu innego morza zwanego Adriatykiem, znajdowało się bogate miasto Akwileja. Miasto miało swój port, a rzeką wpływały statki z cennymi rzeczami z dalekich krajów. 

 https://www.fondazioneaquileia.it

Ale miasto najbardziej słynęło z tego, że robiono tutaj piękne ozdoby z bursztynu, który był tak drogi, że nazywano go złotem północy. Te zdolne osoby, które robiły piękne rzeczy, to byli rzemieślnicy. Pewnego dnia jeden z nich, mając wykonać bransoletkę dla zamorskiej księżniczki, zauważył, że ma za mało bursztynu. Poszedł więc po pomoc do kolegi, który był kupcem i sprzedawał bursztyn na targowisku. Ale niestety, również w jego sklepach i składach brakowało bursztynu. Kupiec pomyślał chwilę i obiecał rzemieślnikowi, że wyruszy po bursztyn jak najprędzej. A musicie wiedzieć, że droga na północ była daleka, bowiem szlak bursztynowy, to trasa z ciepłej Italii znad Morza Adriatyckiego, przez Europę, na Wybrzeże Morza Bałtyckiego, na nasze polskie plaże. 

   I tu zaczyna się opowieść o wyprawie. Kupcy, których możemy również nazywać handlarzami, spakowali do toreb różne rzeczy, po to by je wymienić na surowy bursztyn, nazywany wtedy u nas, płonącym lub słonecznym kamieniem. Wzięli też ze sobą mapę od cesarza, na której zaznaczone były miasta, gdzie można zatrzymać się na postój, zjeść coś i przenocować. 

   Ciekawi Was z pewnością, co tam kupcy mieli w torbach?, a więc na pewno delikatne tkaniny, ozdoby, szklane koraliki z Akwileji i piękne naczynia stołowe. A może jeszcze spytacie, czy ci wspaniali handlarze nie bali się, że po drodze zostaną obrabowani? Mogę odpowiedzieć: otóż, na terenie cesarstwa, przy głównych drogach, którymi podróżowano i maszerowali żołnierze, bezpieczeństwa pilnowało rzymskie wojsko, tak, że można było wędrować bez obaw.

    Podróż po złoto północy nie była łatwa, bo nie wszystkie drogi były idealne. Na przykład czasem musiano przechodzić przez bagna, lub szukać łatwiejszej drogi między górami. I właśnie nasi dzielni kupcy dotarli do najwyższych gór na trasie, o nazwie Alpy. Ale droga jest tak wąska i stroma, że muszą swoje pełne torby zdjąć z wozów i przeładować na zwierzęta: osły i muły. 

   Po pokonaniu gór, czeka ich kolejna przeszkoda, tym razem rzeka. Bo aby iść dalej na północ po bursztyn, muszą przejść granicę swojego państwa, przez rzekę nazywaną Dunajem. A w czasach starożytnych, przeprawa przez rzekę nie była tak prosta, jak przejście przez most. Podróżni musieli poszukać takiego miejsca na rzece, gdzie jest płytko lub prawie bez wody. Więc na pewno przyznacie, że taka wyprawa po bursztyn była naprawdę niebezpieczna. Ale moi mili, możemy odetchnąć, bo udało im się, przeprawiali się tak ostrożnie, że nie zamoczyli swoich cennych towarów. 

Na drugim brzegu rzeki, kupcy znaleźli się na terenach sobie nieznanych, gdzie mieszkali barbarzyńcy, bo tak nazywali ich Rzymianie. A utrudnieniem w dalszej wędrówce, były ciągnące się lasy, i aby nie zabłądzić, trzeba je było omijać szerokim łukiem, a czasami uciekać przed niedźwiedziem.

Podróżni znowu sobie poradzili, prosząc mieszkańców leśnej wioski o przewodnika, który wiedział jak przejść przez puszczę i poprowadził ich dogodnymi drogami. Jeśli chodzi o bezpieczeństwo podróżnych, by chronić ich przed rabusiami, to dbał o to główny wojownik w wiosce. Choć nie było to łatwe, bo szlak bursztynowy prowadził różnymi trasami: można było iść lądem albo płynąć strumieniem lub rzeką. Ale najczęściej były to drogi polne i leśne lub zwykle ścieżki, wydeptane przez ludzi i zwierzęta.  

   Uff, handlarze dotarli wreszcie nad nasze morze, by pójść na targowiska i wymienić wiezione z Italii przedmioty, dając je w zamian za ceniony w cesarstwie jak złoto, bursztyn bałtycki. Po zdobyciu bursztynu, pora na odpoczynek w wiosce handlowej o nazwie faktoria. Solidna palisada otacza wioskę jak mur obronny, co zapewnia bezpieczeństwo mieszkańcom, kupcom i ich cennym towarom.

Przed wyruszeniem w drogę powrotną na południe, kupcy jeszcze sprawdzają, czy ich konie mają się dobrze, czy wszystko w porządku. Okazuje się jednak, że jeden z koni zgubił podkowę i należy zaprowadzić go do kowala, mieszkającego w faktorii. U kowala poznają miejscowego rzemieślnika, tutaj nazywanego bursztyniarzem, który umie robić najpiękniejsze rzeczy z bursztynu. Są tak zachwyceni jego wyrobami, że zapraszają go do Italii, na dwór samego Cesarza. Dają mu nawet swoją mapę, aby bez przeszkód podróżował po państwie rzymskim.

A nasi dzielni kupcy, choć bez mapy, ale z workami pełnymi bursztynu, szczęśliwie wracają do Akwileji, uzupełniając bursztynowe zapasy. Co do bursztyniarza, to nie wiemy, czy wybrał się do Italii, ale po Pruszczu Gdańskim i okolicy, krąży legenda o bursztynowym skarbie, który został ukryty pod akacjowym drzewem, na wieść o najeźdźcach zbliżających się do wioski…

 

jeśli chcesz posłuchać o bursztynowych kupcach - kliknij

- opowiedziano na podstawie wiedzy archeologów, w tym publikacji naukowych, a korekta tekstu jest dziełem Kamila

"nie zawsze Bałtyk był morzem", post na Dzień Ziemi

     jako wstęp: 

w przeciwieństwie do wielu mórz, o których mówi się, że są morzami otwartymi, Bałtyk jest zewsząd otoczony lądem, a łączy się z Morzem Północnym - i tą drogą pośrednio z Oceanem Atlantyckim - jedynie za pomocą kilku cieśnin. Morza tego typu nazywa się morzami śródziemnymi, Bałtyk zaś określa się jako morze śródziemne Europy północnej. 

   Bałtyk jako morze jest zjawiskiem młodym w dziejach Ziemi. Wprawdzie niejednokrotnie w dawniejszych epokach geologicznych na tym miejscu, gdzie jest teraz Morze Bałtyckie, było morze, ale obecny Bałtyk sięga swym początkiem zaledwie okresu lodowcowego, który poprzedzał bezpośrednio okres współczesny dziejów Ziemi.

   Historia Bałtyku jest bardzo skomplikowana, ponieważ morze to zmieniało kilkakrotnie swój kształt, swoją wielkość i nawet charakter wód. Pochodzi to stąd, że Bałtyk leży w obszarze, w którym skorupa ziemska jest niespokojna. Aż do najmłodszych okresów w dziejach Ziemi powtarzały się tutaj parokrotnie pionowe ruchy skorupy ziemskiej, czyli powolne opadanie i podnoszenie się dna morza oraz sąsiadujących z nim obszarów lądowych. Zjawisko to znane jest zresztą także w czasach obecnych: wybrzeża Szwecji podnoszą się, natomiast na wybrzeżach południowych Bałtyku obserwuje się obniżanie lądu.

   Po utworzeniu się Bałtyckiego Jeziora Lodowego, powoli przez obszar dzisiejszych jezior na południu Szwecji, utworzyło się połączenie z wodami Atlantyku. Dowodem na to, że około 8000 lat przed naszą erą, Bałtyk był morzem zimnym jest gatunek małża Yoldia artica, stąd określenie morza yoldiowego. Z kolei tysiąc lat później, na skutek podnoszenia się skorupy ziemskiej obszaru bałtyckiego, ląd utworzył bariery, przez co nie było połączenia z Oceanem Atlantyckim jak i z Morzem Białym. Toteż ówczesny "Bałtyk" zamienia się w słodkowodne jezioro, a nazwa jezioro ancylusowe, pochodzi od małego ślimaka Ancylus fluwiatilis, charakterystycznego dla wód jeziornych. Ale już po około tysiąc pięciuset latach, jezioro uzyskało połączenie z Atlantykiem i powstało znowu morze. Od ślimaka morskiego Littorina litorea, nazywane jest w tym okresie morzem litorynowym. Na podstawie fauny słonowodnej, naukowcy wnioskują, że wtedy zasolenie było większe, a temperatura wody minimalnie wyższa.

   Topnienie pokrywy lodowej na Półwyspie Skandynawskim prowadzi do coraz dalszego uwalniania się obszarów nadbałtyckich od ciężaru lodu. Toteż brzegi morza litorynowego podnoszą się i kształt Bałtyku zaczyna z wolna zbliżać się do obecnego. Morze jest jednak na razie większe od dzisiejszego, dopiero późniejsze ruchy wypiętrzające Półwysep Skandynawski, które nadal trwają, zmniejszyły jego zasięg do współczesnej linii brzegowej. W wyniku podnoszenia się lądu, łączność wód bałtyckich z oceanicznymi słabnie, co prowadzi znowu do wysładzania Bałtyku, oraz klimat staje się chłodniejszy. Najbardziej charakterystycznym małżem tego okresu jest Mya arenaria, stąd wyróżnia się jeszcze jeden okres Bałtyku, nazywany Mya.

   Ruch skorupy ziemskiej trwa. Ale od ostatecznego zaniku lodu podnoszą się raczej brzegi Półwyspu Skandynawskiego oraz Finlandii, czyli tak zwanej w geologii Fennoskandii.

   Dla chcących zapoznać się dokładnie, jak geologowie przedstawiają dzieje naszego morza, odsyłam do publikacji autorstwa Pani Marii Czekańskiej, o tytule: Nad wodami Bałtyku, z której to książki pochodzi materiał.